ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ
Κείμενα και Φωτογραφίες
Από τον Κοσμήτορα του Συνδέσμου κ. Χρήστο Θανόπουλο
Κατασκευή/Ενημέρωση Σελίδας από τον Κώστα Ν. Παπαπολίζο
ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ
Δημαρχείο (1876–1889), έργο του E. Ziller, δημαρχούντος Δ. Βαφιαδάκη, από τα μεγαλύτερα δημαρχεία της Ελλάδος και σίγουρα το λαμπρότερο. Τονισμένο το κεντρικό μαρμάρινο τμήμα με αέτωμα και δύο μακριές πτέρυγες, χωρισμένες με παραστάδες και πύργους στις τέσσερις γωνίες του κτιρίου. Ο πρώτος όροφος, όπου οδηγεί μνημειακή μαρμάρινη κλίμακα, είναι τοσκανικού ρυθμού, ο δεύτερος ιωνικού ρυθμού και στο επίπεδο των πύργων κορινθιάζοντος ρυθμού. Στο εσωτερικό των δύο πλευρών, τα περιστύλια και οι τοξοστοιχίες στους δύο ορόφους στεγάζονται με δικλινή σιδερένια, γυάλινη στέγη. Ξύλινα δάπεδα και οροφές με χαμηλά τόξα, στηριζόμενα σε σιδηροδοκούς, λύση που πρώτος εφάρμοσε ο Ziller στην Ελλάδα. Πολύ ενδιαφέρουσα η αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, με ελαιογραφίες του βασιλιά Γεωργίου Α′ και της βασίλισσας Όλγας (του Σ. Προσαλέντη), πορτραίτα των δημάρχων στον προθάλαμο, κ.α.
Δημοτικό θέατρο «Απόλλων»
Το Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» (1862–1864, έμβλημα της πολιτιστικής ανάπτυξης της Ερμούπολης, έργο του P. Sampó (αρχιτέκτονα και της «Λέσχης Ελλάς»). Διώροφο κτίριο, με χαμηλή μαρμάρινη βάση και σοβαντισμένες όψεις. Το κεντρικό τμήμα από μάρμαρο τονίζεται από τέσσερις παραστάδες. Ενιαίο γείσο σε όλο το κτίριο, τοξωτά ανοίγματα στο ισόγειο, ορθογώνια στον όροφο. Πολυτελής η κεντρική αίθουσα, με πλατεία, χώρο για την ορχήστρα, τρεις σειρές θεωρείων και υπερώο. Εδώ έλαβαν χώρα παραστάσεις περιοδευόντων ιταλικών και ελληνικών θιάσων (Κυβέλη, Κοτοπούλη, Μυράτ, Βεάκης), συναυλίες κ.α. Πρώτο έργο που παρουσιάστηκε ο Rigoletto του Verdi. Η ανακαίνιση του θεάτρου ολοκληρώθηκε το 1991, ενώ αποκαταστάθηκαν και οι θαυμάσιες τοιχογραφίες του, με δεσπόζουσα την οροφογραφία της πλατείας με τις μορφές των: Αισχύλου, Verdi, Dante, Mozart. Στον πρώτο όροφο φιλοξενείται έκθεση με κειμήλια από τον κόσμο του θεάτρου.
Οικία Σαλούστρου – Κ.Τσιροπινά – Περιφέρεια Ν. Αιγαίου
Η οικία Τσιροπινά κτίστηκε (1883–’84) από τον εργολάβο Χατζηγεώργιο Γρέκα, για τον ιδιοκτήτη βυρσοδεψείου Εμμανουήλ Σαλούστρο και το γαμπρό του Κωνσταντίνο Α. Τσιροπινά (έναν από τους ιδιοκτήτες του Νεωρίου, τραπεζίτη, εφοπλιστή).
Η πρόσοψη στην πλατεία είναι μονώροφη, προεξέχον κεντρικό τμήμα με μαρμάρινο ιωνικό πρόπυλο, σοβατισμένο με μαρμάρινη βάση. Διαιρείται με παραστάδες που φέρουν κορινθιακά επίκρανα. Κολωνάκια και δύο γυναικεία αγάλματα στο στηθαίο. Διώροφο στην πλευρά προς τη θάλασσα, βεράντα με τοξωτά ανοίγματα, κλειστά με τζαμαρία σήμερα. Μνημειακή κλίμακα από την εξώθυρα προς την αίθουσα υποδοχής, με τα γύψινα ανάγλυφα φυτικά μοτίβα στη φατνωματική οροφή. Αξιόλογες οροφογραφίες με φυτικά διακοσμητικά στοιχεία σε κάποια δωμάτια. Ο Αντώνιος Κ. Τσιροπινάς το δώρισε στο Δήμο (1938).
Οικία Μουμουτζή-Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων Α.Ε.
Το δίδυμο σπίτι Α. Αποστόλου (βιομηχάνου) – Μουμουτζή (Χιώτη τοκιστή) κτίστηκε (1887–1888) από τον εργολάβο Χατζηγεώργιο Γρέκα. Τοίχοι σοβατισμένοι, χυτές σιδεριές στα μπαλκόνια επί της πλατείας. Η κλίμακα από την εξώθυρα οδηγεί στην αίθουσα υποδοχής, με ζωγραφιστούς αμφορείς και άνθη, σε κόγχες. Χρωματιστά βιτρώ διακοσμούν τα υπέρθυρα. Το γωνιακό δωμάτιο (του διευθυντή της Αναπτυξιακής Εταιρείας Κυκλάδων Α.Ε.) με εκπληκτική ζωγραφική αναπαράσταση (ξύλινο κιόσκι στην εξοχή και κορίτσι που ξεπροβάλλει πίσω από το ξύλινο κιγκλίδωμα).
Οικία Γ. Ασημομύτη
Η επιβλητική οικία Γ. Ασημομύτη, με στοιχεία αθηναϊκού νεοκλασικισμού, ιδιοκτησία του Α. Ξηραδάκη, του εμπόρου Ι. Αναγνωστόπουλου (1904) και του βιομήχανου Π. Σπάθη (1919).
Ο Γ. Ασημομύτης (αλευροβιομήχανος) μίσθωσε τον 1ο όροφο (1939) και κατόπιν η σύζυγος του Κλειώ Ασημομύτη, αγόρασε τα ¾ της οικίας από τους κληρονόμους του Σ. Σπάθη (1949). Το ισόγειο, με μεγάλα ανοίγματα, περιλαμβάνει αποθήκη, αίθουσα υποδοχής, πλυσταριό, απόπατο, στέρνα. Μνημειακή κλίμακα, με άγαλμα γυναικείας μορφής, ανεβάζει στον 1ο όροφο (μεταγενέστερη προσθήκη), με οκταγωνικό οπαίο, 4 δωμάτια, σαλόνι, τραπεζαρία, μαγειρείο, 3 βεράντες. Οροφογραφίες με φυτικά μοτίβα σε σαλόνι, τραπεζαρία. Η οροφογραφία του σαλονιού κινδυνεύει να καταστραφεί πλήρως.
Μέγαρο Νικολαΐδη – Κοή
Τριώροφο μέγαρο, με επιβλητικό αέτωμα και πήλινα ακροκέραμα, κτίστηκε (1860–61) από τον Ανδριώτη μάστορα Ν. Καραβιώτη, για τον Καρυστινό μεγαλέμπορο Χ. Νικολαΐδη. Ο ενιαίος όροφος πάτησε σε προϋπάρχον κτίριο στη γωνία της οδού Μήλου. Η οροφή στο ισόγειο κατάστημα οπτικών φέρει μεγάλα σιδερένια φουρούσια. Τοιχοδομία επιμελημένη με μαρμάρινες πλάκες στην όψη. Πέντε φουρούσια με ανάγλυφους ρόδακες στηρίζουν το μπαλκόνι του 2ου ορόφου. Το ισόγειο και ο 1ος όροφος χρησιμοποιούνται για καταστήματα και αποθήκες. Μαρμάρινη κλίμακα οδηγεί στο 2ο όροφο, κυρίως κατοικία. Στην οροφή του διαδρόμου και στο χωλ της εισόδου υπάρχει πλούσια φατνωματική διακόσμηση. Η περίφημη οροφογραφία της κεντρικής αίθουσας με απεικονίσεις των: Δία, Ερμή, Θέμιδος, Απόλλωνα, Δήμητρας, Αθηνάς, Ποσειδώνα, Αρτέμιδος, είναι ίσως η ωραιότερη της Ερμούπολης. Στις γωνίες έξω από τον μεγάλο κύκλο είναι ζωγραφισμένοι 4 ήρωες του 1821. Ζωγραφική ζωφόρος απεικονίζει σκηνές μαχών Ελλήνων – Τούρκων. Το σπίτι περιήλθε στον Ανδρέα Κοή, απόγονο ψαριανής ναυτικής οικογενείας.
Οικία Ι. Λ. Ράλλη
Το διώροφο αρχοντικό έκτισε (1853–54) ο τέκτων Α. Σαρρής για λογαριασμό του Ιωάννη Λαυρεντίου Ράλλη (φιλικού, ασφαλιστή, πρωτεργάτη του εποικισμού της Ερμούπολης, δημογέροντα και δήμαρχου, 1843–46). Είναι λιτό εξωτερικά. Περίφημη η οροφογραφία του ισογείου δωματίου, με 4 πλοία σε κυκλικά ανθεμωτά πλαίσια στις γωνίες και ο Ποσειδώνας με το άρμα του στο κέντρο. Στην οροφογραφία δωματίου του 1ου ορόφου, κυριαρχεί στο κέντρο ο Ήλιος πάνω στο άρμα του και πουλιά σε κυκλικά πλαίσια στις γωνίες. Η εγγονή του Ι. Ράλλη, Αικατερίνη Ράλλη δώρισε το κτίριο στην Ιερά Μητρόπολη Σύρου (1951), της οποίας τα γραφεία στεγάστηκαν επί δεκαετίες. Από το 2012 στεγάζει τα γραφεία της Περιφερειακής Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Αιγαίου.
Ν. Ταμβάκου–Δ. Βαφιαδάκη–Ιερά Μητρόπολη Σύρου
Κτίστηκε το 1852 για λογαριασμό του Χίου εμπόρου Ν. Ταμβάκου, υπό την επιστασία του J. Erlacher και το 1878 αγοράστηκε από το δήμαρχο Δ. Βαφιαδάκη. Από το 2005, μετά την ανακαίνιση του, έδρα των διοικητικών υπηρεσιών τις Ιεράς Μητροπόλεως Σύρου (Ι.Μ.Σ.). Περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο, 1ο και 2ο όροφο. Σοβαντισμένο με λίθινη, ισοδομική βάση και πρόπυλο με τοσκανικούς κίονες – αέτωμα στην κεντρική είσοδο και στη στεγασμένη βεράντα με τοσκανικούς κίονες-τόξο στην όψη της αυλής. Εξαιρετικές οι οροφογραφίες, στη γραμματεία (η Σελήνη οδηγεί άρμα με 2 άλογα), η μεταγενέστερη στο γραφείο του Μητροπολίτη Δωρόθεου Β′ Πολυκανδριώτη (η δοξολογία του Ιησού Χριστού από αγγέλους, ανάμεσα στη Θεοτόκο και τον Αγ. Ιωάννη Πρόδρομο), στο γραφείο του Αρχιερατικού Επιτρόπου Σύρου ή «Κινέζικο Δωμάτιο» (στο κέντρο ανθρωπόμορφη μάσκα, περιβαλλόμενη από ανθέμια, γιρλάντες, Κινέζους, Κινέζες, κ.α.). Το υπερώο φιλοξενεί το Ιστορικό Αρχείο της Ι.Μ.Σ. και τη Βιβλιοθήκη. Επί Ιταλοκρατίας το υπόγειο ήταν δεσμωτήριο και εκτίθεται στο ισόγειο η θύρα του, με ονόματα – ημερομηνίες φυλακισμένων πατριωτών.
Οικία Δημητρίου Παρασκευά
Η οικία κτίστηκε για το γιατρό Δημήτριο Παρασκευά (από οικογένεια Χίων εμπόρων). Περιλαμβάνει ισόγειο (με αίθουσα υποδοχής, σαλόνι, τραπεζαρία, κ.α.). Η πίσω πλευρά, λόγω της υψομετρικής διαφοράς από τη θάλασσα, διαμορφώνεται σε πολλά επίπεδα. Μαρμάρινη ισοδομική τοιχοποιία στην πρόσοψη, βάση με αρμολογημένες πέτρες, 4 μεγάλα παράθυρα, δίφυλλη ξύλινη εξώθυρα, αυλή με μικρό κήπο και κλίμακα ανόδου στους δύο ορόφους (νεότερες προσθήκες). Θαυμάσιες οι τοιχογραφίες του G. Tammi (1878), με την υπογραφή του στην οροφογραφία του σαλονιού. Συνήθως οι ζωγράφοι των αρχοντικών της Ερμούπολης δεν υπέγραφαν τα έργα τους. Στη μακρόστενη αίθουσα αναμονής υπάρχει ζωγραφιστό αίθριο με κολώνες, πουλιά, φυτά και τη ζωγραφική μορφή του Ιπποκράτη, πάνω από τη θύρα προς το σαλόνι (υποδηλώνοντας την ιδιότητα του πρώτου ιδιοκτήτη). Στην οροφογραφία του σαλονιού υπάρχει κεντρικό ρομβοειδές σχέδιο και στις γωνίες καρυάτιδες, ερωτιδείς στη ζωφόρο και ζωγραφιστή ορθομαρμάρωση. Η οροφογραφία της τραπεζαρίας έχει κυκλική ροζ κουρτίνα και στις γωνίες θέματα ερειπίων αρχαίων μνημείων, Αθήνας – Αίγινας.
Οικία Καίσαρα
Είναι δείγμα μεγαλοαστικής κατοικίας (1850) που κτίστηκε για το Συριανό μεγαλοδικηγόρο Καίσαρα και την οικογένεια του. Ήταν σε κακή κατάσταση, όταν το αγόρασε η κ. Ράνια Κουϊμτζή (1993) από την ενορία του Αγ. Νικολάου και το ανακαίνισε, μετατρέποντας το σε ξενώνα πολυτελείας. Στο ισόγειο ήταν οι αποθηκευτικοί χώροι, στον 1ο όροφο το σαλόνι, τραπεζαρία, μαγειρείο και η πίσω αυλή με πλυσταριό, 3 πηγάδια, ενώ στον 2ο όροφο τα δωμάτια. Από την εξώθυρα ο εισερχόμενος διασχίζει μικρή αυλή, ανεβαίνει μαρμάρινη σκάλα, φθάνει στη σκεπαστή βεράντα με τους 2 τοσκανικούς κίονες και φατνωματική οροφή με 8 τετράγωνα. Εκπληκτική η αποκαταστημένη τοιχογραφία στην αίθουσα υποδοχής με χρωματιστά λουλούδια, πουλιά, φυτικά μοτίβα.
Οικία Πρασακάκη – Επιμελητήριο Ν. Κυκλάδων
Το αρχοντικό του μαρκησίου Ν. Πρασακάκη (1834–1836), πρώτο χρονολογημένο αστικό σπίτι της Ερμούπολης, έργο του J. Erlacher. Ο Ν. Πρασακάκης ήταν έμπορος, ασφαλιστής και εκπρόσωπος των Χίων στη Δ′ Εθνοσυνέλευση Άργους. Εξωτερικά λιτό και συμμετρικό, με ξύλινη εξώθυρα με ανάγλυφους ρόδακες. Ο εξώστης, τα πλαίσια των παραθύρων, το κυμάτιο που χωρίζει τους ορόφους, είναι μαρμάρινα. Το κυμάτιο του 1ου ορόφου είναι από πωρόλιθο. Εντυπωσιακές οι οροφογραφίες του ισογείου με γεωμετρικά σχήματα. Τα δάπεδα είναι μαρμάρινα. Η κυκλική μαρμάρινη σκάλα οδηγεί στον 1ο όροφο και την μακρόστενη αίθουσα υποδοχής (σήμερα γραφείο του Προέδρου και αίθουσα συνεδριάσεων), με πλούσια οροφογραφία (1836) και απεικόνιση ηρώων του 1821 και του Ι. Καποδίστρια. Υπέροχη η αυλή με φοίνικες, μαρμάρινη μπανιέρα, στοά με τοσκανικούς κίονες και κουζίνα με μεγάλο τζάκι και εκθετήριο κυκλαδικών προϊόντων της Aegean Cuisine. Στέγαζε την Α.Τ.Ε. από το 1937. Ανακαινίστηκε και στεγάζει το Επιμελητήριο Κυκλάδων.
Μέγαρο Ανδρουλή
Τριώροφο μεγαλοπρεπές κτίριο, του Χιώτη μεγαλεμπόρου Ισιδώρου Ανδρουλή. Πολύ επιμελημένη ολομάρμαρη ισόδομη λαξευτή τοιχοποιία στην πρόσοψη, με μαρμάρινα παράθυρα, ταινίες, γείσα, επιστύλια, παραστάδες. Πέντε ανοίγματα της όψης σε κάθε όροφο, χυτές σιδεριές στα μπαλκόνια, περίτεχνες σφυρήλατες στα ανοίγματα του ισογείου. Φουρούσια πλούσια διακοσμημένα και μπαλκονοποδιές με φατνώματα και ανάγλυφες ροζέτες. Πήλινοι ακροκέραμοι και ψηλό στηθαίο κρύβει την κεραμωτή στέγη. Επιβλητικό ισόγειο, με 2 ιωνικούς κίονες. Από τη δίφυλλη ξύλινη εξώθυρα ξεκινά μαρμάρινη κλίμακα, με 2 λιοντάρια και συνεχίζει ξύλινη στον 1ο όροφο και κατόπιν στον 2ο όροφο. Τα δωμάτια στους ορόφους διατάσσονται γύρω από μακρύ διάδρομο. Φωταγωγός στο πίσω μέρος του κτιρίου. Ο διάδρομος της εισόδου και του 1ου ορόφου φέρουν ζωγραφιστά φατνώματα. Τρία τοπία με πυκνή βλάστηση υποδέχονται τον επισκέπτη, πριν ανεβεί στον 1ο όροφο. Στο κέντρο της οροφογραφίας της μεγάλης αίθουσας του 1ου ορόφου, απεικονίζεται ο Ερμής και η Αθηνά πάνω σε σύννεφα. Στην τραπεζαρία δίπλα υπάρχει πέργκολα με αναρριχητικά φυτά, άνθη, κρεμασμένα φρούτα, πουλιά, ψάρια. Στο 2ο όροφο υπάρχει υαλόφρακτο οπαίο, ζωγραφιστά φατνώματα στην οροφή, ζωφόρος με ανθέμια, γιρλάντες, λουλούδια, 2 συριανά τοπία (Χρούσα, Ερμούπολη) στις στενές πλευρές. Γυναικεία μορφή σε πλαίσιο πάνω από θύρα προς τη μεγάλη αίθουσα. Ιδιοκτησία του Ισιδώρειου Ιδρύματος. Από το 1998 λειτουργεί ως Café στο ισόγειο. Πολύ κακή η κατάσταση του κτιρίου στους ορόφους.
Μέγαρο Αναγνωστόπουλου – Βελισσαρόπουλου
Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κυκλάδων
Κτίστηκε (1871–1873) για τον τοκιστή Α. Αναγνωστόπουλο, έργο του Ι. Βλυσίδη, με εργολάβους τους Χατζηγεώργιο Γρέκα και Π. Βαμβακά. Ολομάρμαρο, με αέτωμα, στην απόληξη του κεντρικού τμήματος και στο πρόπυλο της εισόδου. Ψηλά τοξωτά ανοίγματα με σιδεριές στα καταστήματα του ισογείου. Διακοσμημένα φουρούσια στους 3 εξώστες. Έχει τον πλέον πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο. Με την είσοδο στον διάδρομο που οδηγεί στην κλίμακα για τον 1ο όροφο, κόγχες με ζωγραφιστά ανθοδοχεία και λουλούδια, φατνωματική οροφή, μαίανδροι, ανθέμια. Απέναντι από την είσοδο σε ζωγραφιστό πλαίσιο η Κωνσταντινούπολη και η Αθήνα. Μεγάλη τοιχογραφία πίσω από τη σκάλα (τοξωτό άνοιγμα και στο βάθος πύργος και βουνά). Η κλίμακα φτάνει έως τον τελευταίο όροφο, όπου υπάρχει οκταγωνικό οπαίο και φατνωματική οροφή. Εικονίζεται δίλοβο άνοιγμα, με κολόνα στο κέντρο και δύο γυναικείες μορφές, η μία κρατάει στεφάνι και η άλλη στάχυα. Βλέπει σε κήπο και πίσω προβάλλει σκέπαστρο και δίπλα Έλληνες, Ρωμαίοι, φιλόσοφοι, ποιητές, στρατηγοί (Όμηρος, Βιργίλιος, Αλκιβιάδης, κ.α.). Στους ορόφους, απεικονίζονται οι 9 Μούσες, αρχαίοι θεοί, προσωπικότητες, κιγκλιδώματα με φόντο τον ουρανό, κρεμασμένα ψάρια, φρούτα, στη τραπεζαρία, κ.α.